الف. ماهیت آیین زرتشت
با توجه به گاتها(1) آیین زرتشت آیینى صددرصد توحیدى است. اغلب محققان زرتشت شناس، آن گاه که گاتها را بررسى کرده‏اند دریافته‏اند که زرتشت از توحیدى خالص سخن مى‏گوید. اسطوره‏هاى شرک آمیز بعدى، در اوستاى متأخّر و مذهب مانى به انجام رسید.
در حقیقت پیروان زرتشت توحید با عظمتى را که به وسیل? او مطرح شده بود؛ مانند دین مسیحیت به چند خدایى تبدیل کردند.
مى‏توان نتیجه گرفت که آیین زرتشت در بدو تولّد خویش، آیینى توحیدى بود و دقّت در گات بر این نظریه صحّه مى‏گذارد. اما در کتاب اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان، نشانه‏هاى چند خدایى آشکار مى‏شود و روح خداى مستقل به شمار مى‏آید.(2) از همین روى آیینى که به زرتشت نسبت مى‏دهیم آیینى تحریف شده و دور از آموزه‏هاى نخستین پیام آور خود است.

ب. آموزه‏هاى اعتقادى آیین زرتشت

ألف. خدا در آیین زرتشت: خدایى که در گاتها به نظار? آن مى‏نشینیم، خدایى واحد و خالق هم? جهان است. خالقى که به هیچ جا و مکان و زمان و قوم خاصى وابستگى ندارد. در گاتها خداوند، به عنوان علم مطلق، خالق هم? پدیده‏ها، اعظم، رحیم و عادل و قادر بر همه چیز معرفى مى‏شود. با چنین برداشتى جا براى هیچ صنم و بت و خداى درجه دوم باقى نمى‏ماند. (3) قابل توجه این که در گاتها، زرتشت (ع) در سیماى یک پیامبر الاهی و در لباس یک موحد واقعى خداوند را در اوج توحیدى مى‏ستاید و دلدادگى آغاز مى‏کند:
"اى خداوند هستى بخش! با فروتنى از تو پرسشى دارم. آیا آن که دلداد? تو است پرستش تو را چگونه باید به جاى آورد؟ اى مهین دلدار! دلم از مهر تو لبریز است بشود که ما در پرتو راستى و درستى از یاریت برخوردار گردیم و دلمان از پرتو نور پاک روشن گردد."(4)

ب. جهان در آیین زرتشت: جهان آفرید? خدا است و او نگه دارنده و حاکم بر آن. جهان کاملاً به وجود خداوند وابسته است، به گونه‏اى که بدون اراده و آگاهى او هیچ پدیده‏اى رخ نمى‏دهد. اهورامزدا (....خداوند) جهان را با هدفى کاملاً اخلاقى ساخته است.(5)

ج. انسان در آیین زرتشت: دین زرتشت براى انسان منزلت والایى قایل است. انسان پاک و بدون گناه - بر خلاف عقید? مسیحیت که انسان از همان آغاز تولد نخستین گناه را بر دوش دارد- و آزاد است تا با اختیار خود راه نیکى یا بدى را برگزیند.(6)

د. زندگى پس از مرگ در آیین زرتشت: این آیین همانند دیگر ادیان بر این باور است که روح انسان با مرگ جسم از بین نمى‏رود. انسان با توجه به اعمال خویش، به بهشت یا جهنم مى‏رود.(7) در کتاب گاتها تعالیمی وجود دارد که با تعالیم بخش های اوستا متفاوت است. یکی از اصول این تعالیم که "دین زرتشتی متقدم" یا "اولیه" خوانده می شود، عبارت است از (8): انسان پس از مرگ از پل چینود (گزینش) عبور کند؛ پلی که گناهکاران نمی توانند از آن بگذرند، سرانجام نیکان بهشت و سرانجام بدکاران دوزخ خواهد بود.(9)
گاهى هم به طور اشاره از یک عالم پس از مرگ در گاتها سخن رفته است.(10)

نویسند? زرتشتی معاصر نیز جاودانگی روان و بقای انسان پس از مرگ، پاداش کارهای نیک و مجازات اعمال زشت،در بهشت و دوزخ و رستاخیز را از پایه ها و بنیاد دین زرتشت بر می شمارد.
به هرحال از عبارت "عبور از پل چینود" شاید بتوان اعتقاد به معاد را به آیین زرتشت نسبت داد.

اما تأیید قرآن بر وحیانى بودن آیین زرتشت
قرآن کریم پیروان زرتشت (ع) را "مجوس" مى‏خواند.(11) بر اساس روایات اسلامى که از جانب امامان شیعه‏(ع) به ما رسیده است. مجوس، صاحب کتاب و پیامبر، معرفى مى‏شوند.(12) روایات گویاى آن است که هسته‏هاى اولی? آیین الاهی زرتشت (ع) توسط پیروان، دستخوش تحریف قرار گفته است. پس برداشت صحیح از روایات تنها حکایت از بروز فرآیند تحریف در آیین زرتشت دارد نه حکایت از نوع آن. (13)

پاورقی______________________

1. گاتها مجموع? سروده‏هایى است که 3500 سال قبل طرح گردید و به زبان شعر راه زندگى شایسته در آن مطرح شد. ر.ک: آشتیانى، جلال الدین، زرتشت، شرکت سهامى انتشار، چ 1371، ج 6.
2 . ر.ک: دین‏شناسى تطبیقی، 107. با این حال برخى اندیشمندان زرتشتى برآنند که آموزه‏هاى آشکار در دوگانه پرستى اوستاى کنونى را با تأویلات فلسفى و عرفانى، موّجه جلوه دهند و کتاب مقدس خویش را از توحید خالص بدانند.
3 . زرتشت، ص 122، دین‏شناسى تطبیقی، ص 108 و 107.
4 . ر.ک: زرتشت، ص 133.
5 . دین‏شناسى تطبیقی، ص 110 و 109.
6 . دین‏شناسى تطبیقی، ص 110.
7 . همان، ص 112.
8 . این تعالیم در شش اصل آمده که این نکته در اصل ششم بیان شده است.
9 . ادیان آسیایی ، ص 42 و 43 ، به نقل از سیری در ادیان زنده جهان(غیر اسلام)، عبدالرحیم سلیمانی اردستانی، ص 112.
10 . تاریخ تمدن، ص 246، ر.ک: دین‏شناسى تطبیقى، ص 112.
11 . حج، 17. "إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ الَّذِینَ هادُوا وَ الصَّابِئِینَ وَ النَّصارى‏ وَ الْمَجُوسَ وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا إِنَّ اللَّهَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ إِنَّ اللَّهَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ شَهِید"ٌ
ترجمه: کسانى که ایمان آورده‏اند و یهود و صابئان و نصارى و مجوس و مشرکان، خداوند در میان آنها روز قیامت داورى مى‏کند و حق را از باطل جدا مى‏سازد، خداوند بر هر چیز گواه است (و از همه چیز آگاه) ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج‏ 14، ص 40، طباطبایى، محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن.
12 . العروسی الحویزى، عبد على، نور الثقلین، رسولى، محلاتى، قم، مطبعة الحکمة، ج 3، ص 475، الحر العاملى، حسن، وسایل الشیعه، ص 96؛ مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، قم، دارالکتب الاسلامیة، ج 1361 ج 14، ص 46.
13. به نقل از مجموعه تحقیقات سایت پاسخگوئی اسلام کوئست، موسسه رواق حکمت.