شرح مبارزات جنبش جنوب ایران و رشادت مرزداران جنوب بسیار مفصل است.اما به مناسبت 12 شهریور ماه سالروز شهادت شهید رییسعلی دلواری ، مبارز خستگی ناپذیر تنگستانی به دست استعمار پیر انگلستان بر آن شدیم تا شرحی از مبارزات و دلاوری های مردم مبارز جنوب کشور و استان بوشهر علیه استعمار گران متجاوز به خاک میهن را تهیه کنیم.

تا نسل جوان این خاک بداند که در این سرزمین در دورانی نه چندان دور چه انسان هایی می زیسته اند و اینکه کسانی که امروز در جهان ادعای حقوق بشر و دموکراسی شان گوش فلک را کر کرده است ، در واقع قاتلان مردان و زنان حماسه ساز این سرزمین بوده و هستند.

هر چند امکان دارد در این بررسی تاریخی گوشه ای مورد غفلت قرار بگیرد اما سعی کرده ایم با امانت داری تام رشادت مردان و زنان این خطه را به حضور شما معرفی بکنیم.

جنگ جهانی اول

در آغاز جنگ جهانی اول، علیرغم اعلام بی طرفی دولت مرکزی ایران، قوای روس از شمال و نیروهای انگلستان از جنوب، ایران را در معرض هجوم قرار دادند و کشتی‌های جنگی انگلستان در 28 رمضان سال 1333 ه. ق برابر با 8 اوت 1915/ 17 مرداد 1294 به قصد تصرف بوشهر و نواحی آن در مقابل آن لنگر انداختند. و خارک، بوشهر، برازجان، و... را به اشغال خود در آوردند. در همین زمان علماء و مجتهدین مقیم  «نجف » و «کربلا » فتوا علیه نیروهای اشغالگر صادر کردند.

شرح مبارزات رییسعلی دلواری و یاران وفادارش بنا به حجم زیادی که دارد در این مجال نمی گنجد اما تا آنجا که در این مجال بگنجد در شرح حال این شخصیت برای شما آورده خواهد شد.

رییس علی دلواری

«دلوار» زادگاه و محل فرمانروایی«رییسعلی دلواری» فرزند رئیس محمد است که در کشاکش جنگ اول جهانی و در حمله انگلیسیها به بوشهر، رشادت بسیاری از خود نشان داد و به شهادت رسید. 

رییسعلی دلواری فرزند رئیس محمد کدخدای دلوار در سال 1263 ه.ش بدنیا آمد پدر رئیس علی ، مورد احترام مردم منطقه بود و پس از شهادت فرزندش ، از طرف محمد شاه به " شجاع الدین " ملقب شد . رئیس علی دوران کودکی خود را مثل دیگر کودکان آن روزگار گذراند. در هفت سالگی به مکتب رفت و قرآن و گلستان و نظامی و شاهنامه را آموخت . وی تا قبل از استبداد صغیر و ورود انگلیسیها به بوشهر در کنار پدرش کدخدایی می کرد . زراعت داشت و به شیخ نشینهای اطراف سفر می کرد . شخصیتی بود که در مروت، ادب و شجاعت بی نظیر و مدیری بی لایق و مقید به اصول دین به شمار می آمد شجاعتش را حتی دشمنانش می ستودند، تیرش هیچگاه به خطا نمی رفت و به چابکی و مهارت و صف آرایی در برابر دشمن زبانزد شده بود.

رئیس علی و نهضت مشروطیت

در سال 1326 ه.ق یعنی در زمان استبداد صغیر و انحلال مجلس بدست محمد علی شاه، مردم ایران در شهرهای مختلف از جمله تبریز و رشت و اصفهان مبارزه را آغاز کردند . مردم بوشهر نیز شهر را از دست طرفداران محمد علی شاه خارج ساختند.
رییسعلی دلواری به کمک سید مرتضی مجتهد اهرمی شهر را از محاصره ی نیروهای حکومتی آزاد ساخت . رئیس علی یکصد تفنگچی استخدام کرده و در عین حال گمرک شهر را تصرف کرد. او مراقب بود که مردم به اجناس گمرک دستبرد نزنند. رئیس علی چنان در قلوب مردم محبوبیت داشت که بزرگان منطقه به او حسد می ورزیدند . در این زمان دولت انگلیس به دخالت در عراق و عثمانی می پرداخت و بخش هایی از جنوب هم مورد تجاوز آنان قرار گرفت و قیام تنگستان در همین اوضاع و احوال شکل گرفت . این قیام مورد حمایت روحانیت بود و به همین دلیل " جهاد" قلمداد شد.
چنین جنگی از لحاظ عشایر مسلمان وظیفه مذهبی تلقی می شد و حکم حضور مردم ، از جناب آیة الله شیخ محمد حسین برازجانی از نجف اشرف صادر شده بود به همین خاطر" سر پرسی کاکس " رئیس هیأت سیاسی و نظامی انگلیس ، ستاد خود را در بوشهر مستقر ساخت و می کوشید روحانیت را از تأیید جنگاوران باز دارد .

نخستین عملیات نظامی علیه نیروهای انگلیس
رییسعلی دلواری با آزادیخواهان بوشهر، از جمله میرزا علی کازرونی، سید مهدی طباطبایی، سید مرتضی علم الهدی مجتهد و شیخ محمد حسین مجتهد از علمای برازجان، مکاتبه و رفاقت دیرینه داشت و از اوضاع آشفته آن روزگار بسیار متأثر بود و در سفری که به بوشهر داشت در خانه سید محمد رضا کازرونی به کلام خدا سوگند یاد کرد که تا آخرین قطره خون با انگلیسیها مبارزه کند.
انگلیسیها در رمضان سال 1333 ق. عملاً بوشهر را اشغال کردند و پرچم خود را بر فراز دارالحکومة و دیگر ادارات به اهتزاز درآوردند. آنها یک آلمانی و همسرش را که علیه انگلیسیها تبلیغ می کردند ، توقیف کرده و به هندوستان فرستادند . نیروهای رییسعلی با شبیخون های شبانه موفق شدند کنسولگری و تأسیسات آن را به آتش بکشند نایب کنسول انگلیس که مورد محافظت شدید سربازان هندی بود توانست از این مهلکه بگریزد . ( شب 15 اوت 1915)

جنگ دلوار

انگلیسیها دریافتند رییسعلی دلواری مرد سازش نیست . حتی تطمیع و سازش در او اثری ندارد . روز دوم رمضان 1333 ه.ق چهار کشتی جنگی برای گلوله باران دلوار و مجاهدان دلواری به همراه پنج هزار سرباز انگلیسی و هندی وارد منطقه شدند . رئیس علی ابتدا زنان و کودکان را از دلوار خارج کرد.

سربازان با قایق به سمت دلوار آمدند.رییسعلی دلواری دستور داد مبارزان از تیراندازی دست بردارند و پس از آنکه سربازان بیگانه به ساحل رسیدند، دستور حمله داد. از کثرت انفجار دود باروت بر سر دلوار آسمان ساحل دریا چنان تیره و تار شد که نیروهای دشمن دیده نمی شدند . رییسعلی دستورعقب نشینی به تپه های اطراف دلوار را داد ولی نیمه شب با بکارگیری تاکتیک قدیمی خود، شبیخون نهایی را آغاز کرد . جنگی تن به تن در گرفت و فرمانده دشمن بدست رئیس علی کشته شد و تا ظهر روز بعد، با ازدیاد تلفات دشمن نسیم فتح و پیروزی بر پرچم رئیس علی و دلواریها وزید و دشمن عقب نشینی کرد.

شهادت رئیس علی
نیروهای انگلیس پس از شکست دلوار، قشون باقیمانده خود را عازم بوشهر کردند. آوازه رشادت رییسعلی دلواری نه تنها در ایران بلکه در اروپا هم ورد زبانها گردید و روزنامه تایمز صفحاتی از اخبار خود را به آن اختصاص داد. شهرت و محبوبیت رئیس علی باعث شد که خوانین به او حسد ورزند و شهادتش در هاله ای ازابهام است. رییسعلی دلواری در میدان جنگ روز بیست و ششم ذیقعده 1333 ه.ق بوسیله یک نفر فریب خورده وطن فروش در جنگ " تنگک " به شهادت رسید.
پس از شهادت با تشییع جنازه ای طولانی و بی نظیر ، جسد او را به نجف اشرف حمل کرده و در کنار پدرش به خاک سپردند .

ویژگی های شخصیتی رییسعلی دلواری

رئیس علی یک شخصیت صد در صد مذهبی است. نامه ای دارد  به آیت الله برازجانی که از این نامه به عنوان مانیفست رئیس علی می توان یاد کرد. متأسفانه دست خط رئیس علی موجود نیست ولی خود متن نامه در کتاب کتاب فارس و جنگ بین الملل محمدحسین رکن زاده آدمیت آمده و در مجلاتی هم که در شیراز منتشر می شده، جمع شده است. در آن جا رئیس علی دلواری، خیلی جالب و بسیار زیرکانه با الگو قرار دادن واقعه کربلا سعی در رسم یک امتداد تاریخی از کربلا تا دلوار دارد و صراحتاً می گوید که امروز یک کربلای دیگری اتفاق افتاده است و در آن سرسپاه شمر است. و در این طرف حبیب بن مظاهر و امام حسین (ع)و دیگران، و هر که در این معرکه شرکت نکند، یزیدی است.

ادامه دارد...